شهادت امام حسن‏مجتبی (ع) - سال 50 هجرى قمرى

امام حسن)ع( نخستین فرزند امام على)ع( و فاطمه‏زهرا)س( است که در نیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرى قمرى در مدینه منوره دیده به جهان گشود و با تولد خویش، در جدش پیامبر)ص( و سایر اهل‏بیت)ع( شادى و نشاط ویژه‏اى پدید آورد. امام حسن)ع( بنا به روایت شیعه و اهل‏سنت، شبیه‏ترین انسان‏ها به رسول‏خدا)ص( بود و در این باره گفته شده است: و کان الحسن اشبه النّاس برسول‏اللّه)ص( خلقاً و هَدیاً وَ سؤدداً؛ حسن از جهت سیما، روش و رهبرى از همه بیشتر به رسول‏خدا)ص( شباهت داشت.(1) امام حسن)ع( پس از شهادت پدرش امیرمؤمنان على ‏بن ‏أبى ‏طالب)ع( در کوفه، با درخواست و بیعت یاران آن حضرت و اهالى کوفه، خلافت را پذیرفت و راه و روش عدالت‏پرور پدرش را تداوم بخشید.(2) ولیکن با فتنه‏انگیزى‏هاى معاویة بن‏ ابى ‏سفیان و شرارت‏هاى سران سفاک سپاه او از یک سو و نفاق و خیانت برخى از سران سپاه امام)ع( و ایجاد چند دستگى در میان مردم و خستگى آنان از جنگ و خون‏ریزى از سوى دیگر، آن حضرت را واداشت که براى حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاویه صلح کند و حکومت را به طور موقت و مشروط به وى سپارد. از آن پس، امام)ع( از کوفه به وطنش مدینه بازگشت و بقیه عمر شریف خود را در مدینه گذرانید. آن حضرت گرچه از حکومت کناره‏گیرى کرده بود ولى با رفتار و کردار خود، امت اسلام را به جنایت‏هاى معاویه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامى آگاه مى‏کرد و روحیه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده مى‏کرد. وجود آن حضرت براى معاویه و عامل او در مدینه، بسیار گران مى‏آمد و مانع ترک‏تازى آنان مى‏گردید و دستگاه غاصب خلافت را با مشکلاتى مواجه مى‏کرد. از جمله این که معاویه تصمیم گرفته بود که فرزند خود یزید را جانشین خویش گرداند و در این راه تلاش زیادى به عمل آورد ولیکن در آغاز توفیق چندانى به دست نیاورد. چون این فکر شیطانى مخالف با صلحنامه امام حسن)ع( بود و از سوى دیگر وجود شخصیت امام حسن)ع( مانع تحقق هدفهاى معاویه بود. بدین جهت در صدد از میان برداشتن این اسوه بزرگ عالم اسلام برآمد و در این راه از منافقان و کسانى که به خاطر وابستگى فامیلى با آن حضرت رابطه داشتند، سود جست. معاویه از طریق اشعث‏ بن‏ قیس، دخترش جعده را که همسر امام حسن)ع( بود وسوسه کرد و او را به شهادت آن حضرت ترغیب و تطمیع نمود. وى به جعده گفت که اگر حسن را به قتل آورى، علاوه بر این که یکصد هزار درهم پول نقد دریافت مى‏کنى، وى را به عقد فرزندش یزید درمى‏آورد و او را ملکه عالم اسلام قرار مى‏دهد. جعده که نفاق و دوچهرگى را از پدرش به ارث برده بود، هر چه بیشتر خود را به آن حضرت نزدیک گردانید و پس از جلب توجه امام)ع(، ناجوانمردانه به آن حضرت، خیانت کرد و به وى زهر خورانید. امام حسن)ع( به خاطر نوشیدن زهر، مسموم شد و به مدت چهل روز در بسترى بیمارى افتاد و روز به روز، حالش وخیم‏تر گردید، تا این که در 28 صفر سال پنجاه هجرى قمرى، مصادف با سى‏ و دومین سال رحلت پیامبر)ص( در مدینه به شهادت رسید و محبان اهل‏بیت)ع( را در سوگ بزرگى فرو برد. امام حسین)ع( به تجهیز بدن مطهر برادرش پرداخت و سپس جهت تدفین آن در کنار مرقد پیامبر)ص(، اقدام به تشییع جنازه نمود. عده زیادى از اهالى مدینه، اهل‏بیت)ع( و تمامى بنى‏هاشم در تشییع جنازه امام شهید خود همراهى کردند و با عزت و احترام، بدن مطهرش را به سوى مرقد رسول ‏خدا)ص( حرکت دادند. ولى بنى‏امیه و مخالفان اهل‏بیت)ع( با تحریک عائشه ‏بنت ‏ابى ‏بکر مانع تدفین بدن آن حضرت در جوار مرقد پیامبراکرم)ص( شدند و در این راه بسیار پافشارى کرده و آماده هرگونه فتنه و فساد گردیدند. جوانان بنى‏هاشم و پیروان ولایت آماده دفاع از حریم امامت و ولایت شدند. امام حسین)ع( که در شهادت برادرش امام حسن)ع(، از همه سوگوارتر و غمگین‏تر بود، در برابر حرمت شکنى‏هاى بنى‏امیه و مخالفان اهل‏بیت)ع( فرمود: واللّه لولا عهد الحسن)ع( إلىّ بحقن الدّماء، و أن لااُهریق فى أمره مِحجمة دم، لعلمتم کیف تأخذ سیوف اللّه منکم مآخذها، و قدنقضتم العهد بیننا و بینکم، و أبطلتم ما اشترطنا علیکم لأنفسنا؛ (3) سوگند به خدا اگر برادرم با من پیمان نبسته بود که در پاى جنازه او به اندازه حجامت خونى ریخته نشود، مى‏دیدید که چگونه شمشیرهاى الهى از نیام بیرون مى‏آمدند و دمار از روزگار شما برمى‏آوردند. شما همان بیچارگان روسیاه‏اید که عهد میان ما و خود را شکستید و شرائط فیمابین را باطل ساختید. امام حسین)ع( و سایر بنى‏هاشم که به خاطر سفارش امام حسن)ع(، کظم غیض کرده و بردبارى و جوان‏مردى را پیشه خود داشتند، به ناچار بدن امام حسن)ع( را به سوى قبرستان بقیع حمل نموده و در جوار جده‏اش فاطمه‏ بنت ‏اسد)رض( تدفین نمودند.(4) هم‏اکنون مزار امام حسن‏ مجتبى)ع( به همراه سه تن از امامان معصوم )یعنى امام زین‏العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم‏السلام( بدون هیچ‏گونه گنبد و بارگاهى در این قبرستان قرار دارد و محل زیارت بسیارى از شیعیان و دوستداران اهل‏بیت)ع( مى‏باشد. در تاریخ شهادت امام حسن‏ مجتبى)ع(، علما و مورخان شیعه اتفاق نظر دارند که آن حضرت در 28 صفر سال 50 قمرى در سن 47 سالگى به علت مسمومیت از سوى همسرش جعده ‏بنت ‏اشعث به لقاء اللّه پیوست. (5) ولیکن علماى اهل‏سنت به اختلاف پرداختند. برخى از آنان، ربیع‏الاول سال 49 قمرى، (6) برخى ربیع‏الاول سال 50 قمرى و برخى آخر ماه صفر سال 50 قمرى را ذکر کرده‏اند. هم چنین در مقدار عمر آن حضرت به اختلاف پرداختند. (7) ولى اکثر آنان اتفاق نظر دارند که همسرش وى را مسموم کرد و پس از تشییع جنازه، سعید بن ‏عاص ( عامل معاویه در مدینه) بر بدن او نماز گذاشت.(8) 1- الإرشاد (شیخ مفید)، ص 347 2- همان 3- همان، ص 8 4- نک: کشف‏ الغمه (علی بن عیسی اربلی)، ج2، ص 80 و الارشاد، ص 9 5- نک: الکافى(کلینی )، ج1، ص 461؛ بحارالانوار(علامه مجلسی )، ج 44، ص 149 و الارشاد، ص 346 6- انساب ‏الأشراف(بلاذری)، ج3، ص 75 7- بحارالانوار، ج44، ص 149 8- همان