38- مَثَل چوب خشک (منافقان ) 
(وَإِذا رَاءَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ اءَجْسَامُهُمْ وَإِنْ یَقُولُواْ تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَاءَ نَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ ا لْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَتَلَهُمُ اللَّهُ اءَ نَّى یُؤْفَکُونَ⁽⁴³⁵⁾).⁽⁴³⁶⁾
((هنگامى که آنها (منافقان ) را مى بینى (ظاهر آراسته و) قیافه هاى آنان تو را در شگفتى فرو مى برد (و جذّاب سخن مى گویند که ) وقتى حرف مى زنند تو نیز به حرفهایشان گوش فرا مى دهى ! (و اما از نظر باطن چنان بى محتوى هستند که ) گویى چوبهاى خشکى هستند که به دیوار تکیه داده شده اند، هر فریادى از هر جا بلند شود، آنرا بر ضدّ خود مى پندارند، آنها دشمنان واقعى تو هستند پس از آنان بر حذر باش ، خداوند آنها را بکشد، چگونه از حقّ منحرف مى شوند؟!)).

چونکه بینى آن دورویان را به نام

دو شگفت آرندت از جسم و کلام

گر سخن گویند بر گفتارشان

گوش بدهى بس طلیقند(437) از بیان

مى کنى باور ز حسن ظنّ خویش

آنچه مى گویند کذب از دین و کیش

وانگهى کایشان چو چوب خشک پشت

هشته بر دیوار و در هیکل درشت

یا خُشُب چوبیست کش در مغز بر

کِرم افتاده است و دور است از ثمر

بر گمانشان هر صدایى که بلند

مى شود واقع بر ایشانست چند

مى شوند از هر صدایى ترسناک

تا نباشد بهر ایشان بیم و باک

دشمنانند این گروهت کن حذر

پس ز مکر و حقد ایشان سر بسر

بکشد ایشان را خدا گردانده چون

مى شوند از راه حقّ در آزمون

یؤ فکون یا مشتق از افک است پس

بین دروغ ایشان چسان گویند بس (438)

وجه تشبیه  
خداوند متعال در این آیه ، ((منافقان )) را که ظاهرى جذّاب و فریبنده و باطنى بى روح و پوچ دارند، تشبیه کرده است به ((چوبهاى خشکى )) که بر دیوار تکیه داده شده است ؛ یعنى منافقان هر چند ظاهرى آراسته و قیافه و هیکلى فریبنده دارند، ولى در باطن سست و توخالى و فاقد هرگونه استقلال و اراده هستند.
((مُسَنَّدَة ))، یعنى بر دیوار تکیه داده شده . این قید ممکن است ناظر به چوبهاى توخالى و پوسیده اى باشد که به کار ساختمان سازى نمى آید و آنها را جدا نموده و کنار دیوار مى نهند. این چوبها در ظاهر سالم به نظر مى آیند، ولى از داخل پوسیده و پوک شده اند که جز براى آتش کردن و سوزاندن ، به کار دیگرى نمى آیند.
منافقان نیز چنین هستند، چون از درون مریضند، جز فتنه انگیزى و فساد و آتش ‍ افروزى ، هیچ خاصیّت دیگرى براى جامعه ندارند.
بعضى گفته اند: شاید مراد از (خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ)؛ ((چوبهاى خشک بر دیوار تکیه داده شده ))، بتهاى تراشیده باشد که بر دیوار تکیه داده شده اند، که در این صورت تشبیه منافقان به آنها در حسن صورت و بى فایده بودن آنان است .
جمعى دیگر گفته اند: ((خشب )) جمع خشباء است و آن چوبى است که در اندرونش کرم افتاده و از داخل آن را خورده باشد که ظاهر آن صحیح و سالم وانمود مى شود، در این صورت معنایش آن است که منافقان در حسن ظاهر و خبث باطن و فساد عقیده مانند این چوبها هستند.⁽⁴³⁹⁾
از امام باقرعلیه السّلام در تفسیر جمله (کَاءَ نَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ) روایت شده که فرمود: ((مراد این است که آنها نه مى شنوند و نه تعقّل مى کنند))؛⁽⁴⁴⁰⁾ یعنى آنان همچون چوب خشک ، مرده و بى روح هستند و هیچ گونه تفکّر و شعور انسانى ندارند.
خلاصه این تشبیه بیانگر تو خالى بودن و تزلزل درونى آنهاست لذا به دنبال آن مى فرماید:
(یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ)؛ ((هر فریادى از هر جا بلند شود آن را بر ضدّ خود مى پندارند)).
یعنى یک حالت سوء ظنّ و بدبینى جانکاه سر تا سر روح آنها را فرا گرفته و به حکم ((الخائن خائفٌ)) از همه چیز، حتى از سایه خود مى ترسند.
در پایان به پیامبرصلى اللّه علیه و آله و سلّم و مسلمانان هشدار مى دهد و همه را از شرّ مکر و فریب و چرب زبانى آنان بر حذر مى دارد و مى فرماید:
(هُمُ ا لْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَتَلَهُمُ اللَّهُ اءَ نَّى یُؤْفَکُونَ)؛ ((اینها دشمنان واقعى تو (و دین حق ) هستند پس از (شرّ) آنان بر حذر باش ، خداوند این گونه افراد را بکشد چگونه از حق منحرف مى شوند؟!)).
قرآن در ((سوره بقره )) (آیه 204) در این باره نیز مى فرماید:
(وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِى ا لْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللَّهَ عَلَى مَافِى قَلْبِهِى وَهُوَ اءَلَدُّ ا لْخِصَامِ)؛
((و از مردم ، کسانى هستند که گفتار آنان ، در زندگى دنیا مایه اعجاب تو مى شود؛ (در ظاهر، اظهار محبّت شدیدى مى کنند) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى گیرند. (این در حالى است که )، آنان ، سرسخت ترین دشمنانند)).
جایى که پیامبر اسلام صلى اللّه علیه و آله و سلّم را ظاهرا تحت تاءثیر جذّابیت سخنان خود قرار دهند، تکلیف دیگران روشن است .
خطر دشمنان چرب زبان  
حضرت على علیه السّلام حدود چهل صفت براى منافقان بر شمرده ، از جمله در باره چرب زبانى و تلوّن سخنان آنها مى فرماید:
((... وَقَوْلُهُمْ شِفاءٌ وَفِعْلُهُمُ الدّاءُ الْعَیاءُ حَسَدَةُ الرَّخاءِ وَمُؤَکِّدُوا الْبَلاءِ وَمُقْنِطُوا الْرَّجاءِ لَهُمْ بِکُلِّ طَریقٍ صَریعٌ وَإ لى کُلِّ قَلْبٍ شَفیعٌ وَلِکُلِّ شَجْوٍ دُمُوعٌ ...؛⁽⁴⁴¹⁾ گفتارشان به ظاهر شفا بخش ، امّا کردارشان دردى است درمان ناپذیر، به رفاه و خوشى مردم حسد مى ورزند و بر بلا وگرفتار شدن (آنها) تاءکید و پافشارى دارند و امیدواران را ماءیوس مى کنند، در هر راهى کشته اى دارند و در هر دلى راهى و در هر مصیبتى اشکى ...)).
((شجو)): یعنى مصیبت و غم اندوه .
((دُمُوع )): یعنى اشکها، جمع دمع .
معناى ((لِکُلِّ شَجْوٍ دُمُوعٌ)) این است که آنها همواره در پى سوژه اى هستند و براى هر حادثه اشک ساختگى مى ریزند، و با ((نچ ، نچ )) و ((آخ و آخ ))و گریه دروغین ، مردم ساده لوح و سطحى نگر را بر ضدّ رهبران راستین دین و پیروانشان تحریک مى کنند: چنانکه ((معاویه )) که خود قاتل واقعى ((عثمان )) بود مدّتها پیراهن خون آلود عثمان را در مسجد شام آویزان کرده بود و گاه و بیگاه در انظار عموم در پاى آن اشک مى ریخت و در سوگ خلیفه پیامبر بر سر و سینه مى زد! و بدین وسیله مردم ساده لوح را فریب مى داد و آنان براى خدا و به خاطر خدا تحریک مى شده و در راه خدا خون مى دادند و کشته مى شدند.
این است که قرآن منافقان را دشمن اصلى مى شمارد و مسلمانان را از خطر هولناک آنان بر حذر مى دارد.
آرى ، خطر دشمن دوست نما، به مراتب از خطر دشمن صریح بیشتر است ، زیرا مسلمان در برابر دشمن آشکار آمادگى دارد، ولى در برابر دشمنى که در ظاهر اظهار
دوستى و دلسوزى نموده و اشک تمساح مى ریزد، نه تنها آمادگى ندارد، بلکه انبوهى از افراد سطحى نگر به نفع او تحریک شده و توانشان را در جهت تقویت او به کار مى برند! چنانکه سعدى مى گوید:

هرگز ایمن ز مار ننشستم

تا بدانستم آنچه خصلت او است

زخم دندان دشمنى بتر است

که نماید به چشم مردم دوست (442)