دعا در سیره معصومین(ع):

 خداوند انسان را با فطرت کمال طلب خلق کرده تا به دنبال کمال مطلق باشد. برای رسیدن به کمال، چراغ عقل به او بخشید و انبیاء و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ را هدایتگر و الگوی او قرار داد و برای اینکه در رسیدن به کمال خطائی رخ ندهد، به آنان عصمت بخشید، تا گفتار و رفتارشان بدون شبهه وجود خطا و با اطمینان خاطر روشنگر راه کمال باشد. تنها راه رسیدن به کمال، انجام اطاعت و عبادت خداست و از آنجا که عقل بشر نمی‌تواند مستقلاً به ماهیت تمام عبادات و چگونگی انجام آن پی ببرد، ناچار است به معصومین ـ علیهم السّلام ـ رجوع کند و بی‌کم و کاست شیوه آنان را به کار گیرد و در دعا کردن که برترین عبادات است، و بهترین راه برقراری ارتباط با خداست، باید روش و سیره معصومین ـ علیهم السّلام ـ به کار گرفته شود. در اینجا به چند نمونه از این روشها اشاره می‌کنیم:

 1. مدح و ثنا قبل از دعا: امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: وقتی یکی از شما حاجتی طلب می‌کند، باید اول پروردگار را مدح و ثنا گوید، چرا که هر کس بخواهد از سلطان درخواستی کند اول بهترین کلماتی را که می‌تواند برای زبان جاری می‌کند (سپس حاجت خود را بیان می‌کند).[1] روش معصومین در دعا کردن، شروع با مدح الهی بوده است. چنان که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ دعای معروف کمیل را با ذکر رحمت واسعه و قدرت قاهره خداوند شروع کرده است و امام باقر ـ علیه السّلام ـ در ابتدای دعای سمات خداوند را اینگونه تمجید می‌کند، خداوندا تو را به اسم اعظمت می‌خوانم که اگر برای گشودن درهای بسته آسمان خوانده شود، باز می‌شوند... و امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در دعای پنجم صحیفه می‌فرماید: ای کسی که شگفتی‌های عظمتت پایان نمی‌پذیرد...

 2. صلوات بر پیامبر و اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ : صلوات دعایی است که همیشه مورد پذیرش حق تعالی قرار می‌گیرد. پس اگر دعایی همراه با صلوات باشد قطعاً اجابت خواهد شد، زیرا خداوند بزرگتر از آن است که قسمتی از دعا را اجابت کند و قسمتی را نپذیرد، لذا معصومین ـ علیهم السّلام ـ دعا را همیشه با صلوات بر پیامبر و آل او ختم می‌کردند. علاوه بر اینکه اکثر مواقع شروع دعا نیز با صلوات بوده است. امیرمؤمنان ـ علیه السّلام ـ دعای کمیل را با صلوات ختم می‌کند، همچنین مناجات شعبانیه را با صلوات شروع و ختم می‌کند و امام سجاد ـ علیه السّلام ـ تمام دعاهای خود در صحیفه سجادیه را با صلوات به پایان برده است.

3. ذکر نعمت‌های الهی: ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ وقتی دعا می‌کردند، به تناسب درخواست خود، نعمتهای خداوند را بر می‌شمردند، و سپس حاجت خود را اظهار می‌کردند. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در دعای کمیل نعمت‌های معنوی خداوند را اینگونه یادآور می‌شوند، خدایا چه زشتی‌هایی که از من پوشاندی... چه لغزشهایی که مرا در آن حفظ کردی... و چه تعریف و تمجیدهای زیبایی که من شایسته آن نبودم در بین مردم رواج دادی. و امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در دعای ابوحمزه ثمالی می‌فرمایند: خدایا می‌دانم که آماده برآوردن حاجات امیدوارانی و مراتب حال پریشان خاطرانی.

4. دعا با حال تضرّع: امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: خداوند به موسی وحی کرد، وقتی در حضور من ایستاده‌ای همچون شخص محتاج و ذلیل بایست.[2] انسان فقیر به معنای واقعی است چرا که هر چه دارد از خداست، جان او و تمام نعمت‌های ظاهری و باطنی از خداست، لذا انسان باید وقت دعا به معنای واقعی گدایی کند، چنان که پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ هنگام دعا دستانش را بالا می‌گرفت، مثل مسکین و بیچاره‌ای که درخواست غذا می‌کند.[3] همچنین، امام صادق ـ علیه السّلام ـ بعد از نماز دستها را بالا می‌گرفت و دعا می‌کرد.[4]

 5. دعا همراه با جماعت: در دین اسلام به جماعت اهمیت زیادی داده شده است، حتی عبادات فردی مانند نماز، اگر با جماعت باشد ثواب آن چندین برابر می‌شود، دعا نیز اگر به جماعت برگزار شود، به اجابت نزدیکتر است. برای همین «وقتی برای امام باقر ـ علیه السّلام ـ مشکلی پیش می‌آید، زنها و بچه‌ها را جمع‌آوری می‌کرد و دعا می‌نمود و بقیه آمین می‌گفتند».[5]

6. دعا برای همگان: اسلام دینی است که به همه ابعاد فردی و اجتماعی بشر توجه دارد و کمک به دیگران را وظیفه هر شخصی و حتی شرط مسلمانی می‌داند. پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: کسی که صبح برخیزد و به امور مسلمین اهمیت ندهد، مسلمان نیست.[6] امّا خود معصومین ـ علیهم السّلام ـ حتی در خلوت نیز به یاد دیگران بودند. امام رضا ـ علیه السّلام ـ در دعای خود می‌فرمایند: خداوندا همه مؤمنین در سراسر جهان را ببخش.[7] امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ درباره عبادت مادرش فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ می‌فرمایند: شبی مادرم تا صبح مشغول عبادت و دعا بود و من می‌شنیدم که به همه همسایگان و مسلمانان دعا می‌کند، اما برای خودش هیچ دعا نکرد. صبح از ایشان علت این امر را پرسیدم و ایشان فرمودند: «الجار ثم الدار، اول همسایه بعد اهل خانه».[8]

 7. دعا هنگام شب:‌تاریکی شب فرصتی است مناسب برای خلوت کردن و راز و نیاز با پروردگار به خصوص نیمه‌های شب که عموم مردم در خواب راحت هستند. چنان که امام سجاد ـ علیه السّلام ـ هنگام شب که همه چشمها در خواب بودند دعا می‌فرمودند.[9] و امام باقر ـ علیه السّلام ـ بعد از نماز شب دعا می‌کردند.[10]

8. دعا بعد از نماز: نماز معراج روح و ارتباط بنده با خداست و بهترین فرصت برای طلب حاجت در حال ارتباط است. برای همین امام صادق ـ علیه السّلام ـ بعد از نماز دست به دعا بر می‌داشتند.[11] امام سجاد ـ علیه السّلام ـ بعد از نماز ظهر دعا می‌کردند.[12]

 9. دعا در اوقات مقدس: معصومین ـ علیهم السّلام ـ به اوقات مقدسی که باعث اجابت دعا می‌شود، ‌اهمیت می‌دادند و حاجات خود را در آن اوقات به درگاه خداوند عرضه می‌کردند و اکثر دعاهای وارده از معصومین ـ علیهم السّلام ـ مخصوص به وقت خاصی است. چنان که امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در ماه مبارک رمضان، بعد از نماز شب دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خواندند.[13] و امام کاظم ـ علیه السّلام ـ روز مبعث دعا می‌فرمودند.[14] و حضرت علی ـ علیه السّلام ـ دعای کمیل را نیمه شعبان در حال سجده می‌خواندند.[15]

فهرست منابع: 1. بحار الانوار، 110 جلد، علامه مجلسی، موسسه الوفاء بیروت، لبنان، 1404 قمری. 2. کافی، 8 جلد، شیخ کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 شمسی. 3. مستدرک الوسایل، 18 جلد، محدث نوری، آل البیت قم، 1408 قمری. 4. البلد الامین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، چ سنگی. 5. جمال الاسبوع، سید علی بن طاووس حلی، انتشارات رضی، قم. 6. اقبال الاعمال، سید علی بن طاووس حلی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1367 شمسی. [1] . شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 485. [2] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 90، ص 313. [3] . همان، ص 7. [4] . ابراهیم بن علی بن عاملی کفعمی، البلد الامین، ص 150. [5] . شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 488. [6] . شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 163. [7] . محدث نوری، مستدرک الوسایل، ج 4، ص 451. [8] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 43، ص 81. [9] . ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، البلد الامین، ص 35. [10] . همان، ص 47. [11] . همان، ص 150. [12] . سید علی بن طاووس حلی، جمال الاسبوع، ص 405. [13] . سید علی بن طاووس حلی، اقبال الاعمال، ص 67. [14] . همان، ص 678. [15] . همان، ص 706.

منبع : اندیشه قم