در حدیثی از امام محمد باقر(ع) آمده است که:«خداوند از کسی که وقت خود را تلف می کند متنفر است.» و از رسول اکرم (ص) نقل شده است که: «انسان در قیامت از حسرت لحظه هایی که گناه نبوده، ولی از آن استفاده مناسبی نیز نکرده است انگشتان خود را در دهان می جود ولی از شدت حیرت و ناراحتی متوجه آن نمی شود.» امیرالمؤمنین علی(ع) نیز فرموده اند: «توجه داشته باش که این تو هستی که در حال گذر و تمام شدنی، نه اینکه زمان در حال اتمام است.» در این میان بر استفاده از فرصت جوانی توصیه های بسیار بیشتری صورت گرفته است. طبق فرمایش پیامبر گرامی اسلام(ص) در قیامت انسان قدم از قدم بر نمی دارد مگر این که از چهار چیز از او سئوال شود که یکی از آنها این است که جوانی خود را چگونه سپری نموده است. و باز از آن حضرت نقل شده است که: «فرشته الهی هر شب به جوانان بیست ساله ندا می دهد که کوشش و جدیت کنید و برای نیل به کمال و سعادت خود مجاهده نمایید.» و از امام صادق (ع) درباره ی این آیه که: «به دوزخیان خطاب می شود که آیا به شما عمری مهلت ندادیم و رسولان بر شما نفرستادیم تا هر که قابل تذکر و پند شنیدن است این روز را متذکر شود(فاطر37) نقل شده است که فرمود: «این آیه ملامت و سرزنش جوانان غافلی است که به سن هجده سالگی رسیده اند و از فرصت جوانی خود استفاده نمی کنند.» ما ملت ایران برای رسیدن به ایرانی پیشرفته وسربلند تر از گذشته، همان گونه که مقام عظمای ولایت فرموده اند: «باید خودمان را اصلاح کنیم. باید الگوی مصرف جامعه و کشور اصلاح شود. و این کار با هوی و هوس، با خواهش دل و آنچه که نفس انسان از انسان مطالبه می کند، نمی شود.» برای رسیدن به اهداف متعالی باید به جای منافع فردی به منافع اجتماعی و ملی اندیشید اگر چه با اصلاح الگوی مصرف زمان، منافع فردی تک تک مردم نیز افزایش چشمگیری خواهد یافت. آیت الله خامنه ای می فرمایند:آن چیزی که من می توانم به جوانان و نوجوانان عزیز توصیه بکنم، این است که از وقت -از حال-حداکثر استفاده را بکنند. البته این هم بدون برنامه ریزی نمی شود، باید بنشینند و با همان ذهن خودشان برنامه ریزی کنند. بنده دوره های بیست جلدی و بیست و چند جلدی کتاب را در همین فاصله های ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده ام. پشت این کتاب ها را هم یاد داشت می کنم، که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همین طور در این فاصله های کوتاه ده دقیقه ای خوانده ام. بسیاری از افراد را هم می شناسم که این گونه اند. من یک دوره ی کتاب هشت جلدی را.... در سال های دور، وقتی به تهران می آمدم و در اتوبوس زیاد معطل می شدم، خواندم.»

 منبع:مجله راه قرآن شماره22

اگر غم لشگر انگیزد که خون عاشقان ریزد من و ساقی به هم سازیم و بنیادش براندازیم بسم الله الرحمن الرحیم فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ (7) وَإِلَى رَبِّکَ فَارْغَبْ (8) ای محمد هر گاه از کار مهمی فارغ گشتی به دنبال آن به کار مهم دیگری بپرداز و در آن بکوش و یکسره به سوی پروردگارت روی آر و به او رغبت کن. آیه شریفه به ما می آموزد که :مومن باید انسان متحرک و پویایی باشد و پس از فراغت از یک وظیفه،آماده کوشیدن و سختی کشیدن در وظیفه دیگری باشد. * اهمیت وقت در زندگی انسان* اولین وظیفه انسان مسلمان در برابر وقت خویش آن است که آنرا حفظ کرده و مراقب و مواظب آن باشد همانگونه که از مال خویش محافظت به عمل می آورد بلکه باید محافظت از وقت بیشتر از محافظت از مال باشد.چرا که مال از دست رفته را می توان در فرصتی دیگر به دست آورد ولی وقت از دست رفته را هرگز. رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود:«لن تزول قدما عبد یوم القیامة حتی یسال عن أربع خصال :عن عمره فیما أفناه و عن شبابه فیما أبلاه و عن ماله من أین إکتسبه و فیما أنفقه و عن علمه ماذا عمل به ». در روز قیامت هرگز گامهای بنده خدا از میدان محاسبه تکان نمی خورد تا اینکه از چهار خصلت او سؤال شود:از عمرو اوقات زندگی اش که در چه راهی فنا کرده و از جوانیش که در چه راهی آن را به پیری رسانده و از مالش که از چه راهی بدست آورده و در چه راهی خرج کرده است و از علم و دانشش که چگونه به آن عمل کرده است. *وقت فراغت را باید غنیمت شمرد* از جمله نعمتهایی که بسیاری از مردم از آن غافل هستند و ارزش آن را نمی دانند و حق سپاسگذاری در برابر آن را به جای نمی آورند نعمت «فراغت و اوقات بیکاری» است. رسول اله صلی الله علیه و سلم فرمودند:« نعمتان من نعم الله مغبون فیهما کثیر من الناس:الصحة و الفراغ.» دو نعمت از نعمتهای خدا که بسیاری از مردم در آنها فریب خورده و زیان بارمی باشند،تندرستی و اوقات فراغت است. در حدیث دیگری آمده که :«إغتنم خمساً قبل خمس ؛حیاتک قبل موتک و صحتک قبل سقمک و فراغک قبل شغلک و شبابک قبل هرمک و غناک قبل فقرک ».پنج چیز را قبل ازپنج چیز غنیمت دان:زندگیت را قبل از مرگت،و تندرستیت را قبل از بیماری ات ،و اوقات فراغتت را قبل از اشتغالت و جوانیت را قبل از پیر شدنت،و بی نیازیت را قبل از تنگدستی ات. برای مومن و مسلمانی که ارزش و بهای وقت و اهمیت آن را می داند شایسته است که وقت خویش را با کردارهای نیکو و افعال خیر پر سازد و تا آنجا که می تواند و استطاعت دارد وقت با ارزشش را بیهوده تلف نکند . بدیهی است که اوقات فراغت همیشه فارغ وخالی نمی ماند،هر کس نفس خویش را به حق مشغول نکند نفسش او را به باطل مشغول می دارد. پس خوشا به حال کسی که در استفاده از تمام وقتش حریص بوده و آنرا در راه منافع دین و دنیا به کار گیرد.خوشا به حال آنکه وقتش را در مواردی که به سود و سعادت ملتش در رشد و ترقی روحی و روانی آنها باشد صرف می کند. در آخر به ذکر آفتهایی می پردازیم که اگر انسان متوجه خطر آنها نباشد وقت انسان را ضایع می کنند و عمر انسان را می بلعند .از جمله آنها : 1-غفلت :غفلت و بی خبری و نا آگاهی بیماری است که عقل و دل انسان را مبتلا می کند ،خداوند متعال پیامبرش را از غفلت نهی کرده و می فرماید:*و اذکر ربک فی نفسک تضرعا و خیفة و دون الجهر من القول بالغدو الاصال ولا تکن من الغافلین.* 2-کار امروز را به فردا انداختن:یکی از آفتهایی که سختترین و شدیدترین خطر را برای سود بردن انسان از وقت حاضر و روزش دارد به تاخیر انداختن کار است. یکی از بزرگان می گوید:«ای برادر بر حذر باش از اینکه کار امروز را به فردا افکنی و بگویی بعدا آن را انجام می دهم ،هرگز این حالت را بر دل و جان خویش حاکم مگردان زیرا چنین حالی سبب بیزاری و خستگی وتلف کردن کارها است ،و در این فردایی که تو کار را به آن موکول می کنی آرزوها گسسته می شوند و مهلت و أجل فرا می رسد.اگر چنین کنی ملامت و بیزاری به تن تو وارد می شود که در این صورت تو از تن خود فایده ای نمی بری و تن تو به تو فایده ای نمی رساند.» به تاخیر انداختن طاعتها و اعمال خیر و به فردا انداختن آنها نفس و روح را به ترک عبادتها عادت می دهد و عادت چون جاگیر شود جزو طبیعت می گردد و سرانجام ترک عادت مرض است. پس لازم است که مومن و مسلمان برنامه زمانی خاصی در زندگی خویش داشته باشد و اوقاتش را بین وظایف و کارهای مختلف دینی و دنیایی تقسیم و تنظیم نماید تا برخی از این وظایف با برخی دیگر برخورد نداشته باشد و از حد خود نگذرد و آنچه مهم نیست بر امور مهم تعدی و تجاوز ننماید. ما زنده از انیم که آرام نگیریم موجیم که آسودگی ما عدم ماست اهمیت زمان از دیدگاه قرآن کریم زندگی فردی و اجتماعی، هیچ‌کس بدون وقت‏شناسی و ایجاد نظم و برنامه به سامان نمی‏رسد، ما با یک نگاه به جهان هستی می‏فهمیم که همه چیز بر اساس نظم دقیق است. بی‌شک وقت و فرصت بزرگ‌ترین سرمایه گران‌بها و بی‏نظیر برای بشر است، که می‏توان در استفاده بهینه از آن در همه عرصه‏ها به پیش رفت و به عالی‏ترین درجات مادی و معنوی نایل شد. قسمت اول این مقاله را در قسمت قبلی مطالعه کردید، اکنون قسمت دوم این مطلب از خاطرتان می‌گذرد. در مرحله نخست با خدا و خود شرط و عهد کند که گناه نکند و دچار لغزش نشود. در مرحله دوم، مراقب و متوجه باشد که به عهد خود وفا کند و با مراقبت و نگهبانی جدی به ترک گناه ادامه دهد و با اراده نیرومند از ورود گناه بر زندگیش جلوگیری کند و در مرحله سوم در پایان کار خود را محاسبه کند و اعمال و گفتارش را حساب‏رسی کند و با کنترل دقیق ریز و درشت کارهای خود را تجزیه و تحلیل کند. در مرحله چهارم هرگاه دریافت که در حساب‏رسی خود دچار گناه و لغزشی شده است توبه کند و با عتاب و سرزنش خود، نفس سرکش خویش را رام کرده و طغیان آن‌را سرکوب کند و در مرحله پنجم توجه داشته باشد که گناه موجب چالش شده با انجام کارهای نیک آن‌را جبران کند و خلأ به وجود آمده را پر کند. این برنامه‌ریزی پنج مرحله‏ای یک نوع وقت‏شناسی و بهره‏مندی از فرصت طلایی وقت است، که قطعا باعث رشد و تعالی شده و موجب نجات و پیروزی در دو جهان خواهد شد. امیرمؤمنان علی(ع) برای استفاده از ساعات شبانه‌روز و چگونگی بهره‏مندی از آن ساعت‏ها در سخنی می‏فرماید: «انسان با ایمان ساعت‏های زندگیش را به سه بخش تقسیم می‏کند؛ بخشی را به مناجات با خدا و برقراری ارتباط با آفریدگار جهان می‏پردازد؛ بخشی را در طریق تأمین هزینه زندگی و سامان دادن به معاش(مانند غذا، لباس، مسکن و مرکب) به کار می‏گیرد و بخش دیگر را برای استراحت و بهره‏گیری از لذت‏های حلال و آرامش‌بخش روح و روان برمی‏گزیند و برای خردمند صحیح نیست که حرکتش جز در یکی از این سه مورد باشد، یعنی تأمین معاش و عبادت و آباد کردن آخرت یا بهره‏گیری از لذت و آسایش غیر حرام.» در قرآن به‌قدری به وقت احترام شده که گویی در اوج ارزش‏ها و مادر فضایل است، تا آن‌جا که خداوند به آن سوگند یاد کرده و می‏فرماید: «والعصر؛ سوگند به وقت»؛ زیرا عصر به معنی زمان و روزگار است که در تفسیر این آیه به عنوان یکی از تفاسیر ذکر شده و زمان همان وقت است. در قرآن آن‌چه را که موجب اتلاف وقت می‏شود به عنوان لغو، باطل، افراط و به طور کلی بیهوده گرایی و پوچی، از آن سرزنش شده است، چرا که موجب نابودی عالی‏ترین سرمایه زندگی و آفت زیست سالم می‌شود، خداوند در تعریف انسان با ایمان می‏فرماید: «و الّذین هم عن اللّغو معرضون: مؤمنان از کارهای بیهوده روی‏گردان هستند.» نیز در چندین آیه، خسارت و آه و افسوس آنان را که به وقت اهمیت ندادند، در قیامت متذکر شده در یک‏جا می‏فرماید: «و خسر هنا لک المبطلون: در قیامت اهل باطل و اتلاف‏گران وقت زیان خواهند دید.» و در مورد دیگر می‏فرماید: «ان تقول نفسٌ یا حسرتی علی ما فرّطت فی جنب اللّه: باید ترسید از آن روزی(قیامت) که انسان بیهوده‌گرا بگوید افسوس بر من از افراط کاری و کوتاهی‏هایی که در راه اطاعت خدا کردم.» تا آنجا که با ناله و فریاد می‏گویند به دنیا باز گردیم و از وقت استفاده کنیم، ولی به آن‌ها گفته می‏شود، ما عمر و وقت وسیعی در اختیار شما گذاشتیم، چرا استفاده نکردید؟ «و هم یصطرخون فیها ربّنا اخرجنا...: دوزخیان فریاد می‏زنند پروردگارا! ما را از دوزخ خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم، غیر از آن‌چه انجام دادیم(در پاسخ به آنان گفته می‏شود) آیا شما را به اندازه‏ای وقت وسیع ندادیم، به طوری که هر کس پندپذیر است، پندها را بپذیرد و آیا انذار کننده الهی به سراغ شما نیامد؟ اکنون عذاب الهی را بچشید که برای ظالمان هیچ یاوری نیست.» چنان که ملاحظه می‏کنید قرآن با تعبیرات گوناگون و هشدارهای شدید، ما را به بهره‏گیری صحیح از وقت فراخوانده و اتلاف‏گران وقت را به عذاب‏های سخت تهدید کرده است، بنابراین آنان که وقت خود را به بطالت می‏گذرانند در حقیقت بر ضد قرآن گام برداشته و در راه گمراهی افتاده‏اند، چرا که قرآن قدردانی از وقت را از ارکان اصلی ایمان و وسیله نجات و پیروزی قرار داده است. آخرین سخن این که به فرموده قرآن یکی از پرسش‏هایی که کافران از پیامبر(ص) کردند در مورد فواید ماه‏ها بود، خداوند به پیامبر(ص) وحی کرد: «قل هی مواقیتٌ للنّاس...: بگو این ماه‏ها نشان‌دهنده وقت‏ها برای نظام زندگی مردم است.» از این عبارت می‏توان این نتیجه را گرفت که زندگی فردی و اجتماعی، هیچ‌کس بدون وقت‏شناسی و ایجاد نظم و برنامه به سامان نمی‏رسد، نظم در تقسیم صحیح وقت، نظم در برنامه‌ریزی، نظم در مدیریت و اجرا ما با یک نگاه به جهان هستی می‏فهمیم که همه چیز بر اساس نظم دقیق است، بنابراین بیهوده گرایی، درست گام نهادن بر خلاف نظم است، همان‌گونه که گردش ماه وسیله‏ای برای نظام زمان‌بندی شده است، ما نیز باید هم‌سو با این نظام، با برنامه‌ریزی صحیح حرکت کنیم و زندگی معنوی و مادی خود را با آن هماهنگ سازیم و این هماهنگی همان استفاده مطلوب از وقت‏ها، فرصت‏ها و لحظه‏ها است.