37- مَثَل دراز گوش 
(مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُواْ التَّوْرَلةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا کَمَثَلِ ا لْحِمَارِ یَحْمِلُ اءَسْفَارًا⁽⁴¹⁸⁾ بِئْسَ مَثَلُ ا لْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بَِایَتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لاَ یَهْدِى ا لْقَوْمَ الظَّلِمِینَ ).⁽⁴¹⁹⁾
((کسانى که مکلّف به تورات شدند، ولى حق آن را ادا نکردند، مانند درازگوشى هستند که کتابهایى حمل مى کند، (آن را بر دوش مى کشد اما چیزى از آن نمى فهمد!) گروهى که آیات خدا را تکذیب کردند، مثال بدى دارند، و خداوند قوم ستمگر را هدایت نمى کند)).

در مثل آنان که بر تورات چند

بار کرده گشته اند اندر پسند

حمل آن را پس نکردند آن کسان

آن چنانکه بود حقِّ حمل آن

بر مثال آن حمارى کز عتاب

مى نماید حمل اسفار و کتاب

بى خبر از پشت خویش آن بى تمیز

کآنچه در بار است مى باشد چه چیز

بد بود مانا مثال آن گروه

که به آیات خداوند از وجوه

آن کسان تکذیب کردند از گمان

راه ننماید خدا بر ظالمان (420)

وجه تشبیه  
خداوند متعال در این آیه ، قوم از خود راضى ((یهود)) را که تنها به نام تورات یا تلاوت آن قناعت کردند، بى آنکه در محتواى آن اندیشه کنند و عمل نمایند، به ((دراز گوشى تشبیه کرده )) که کتابهایى بر پشت آن حیوان بار کنند، و او از کتاب چیزى جز سنگینى احساس نمى کند، و برایش تفاوت ندارد که سنگ و چوب بر پشت دارد یا کتابهایى که دقیق ترین اسرار آفرینش و بهترین برنامه هاى زندگى در آن است .
وجه شباهت ((حماقت و نادانى )) است که این حیوان در این جهت ضرب المثل خاصّ و عام است .⁽⁴²¹⁾
((این گویا ترین مثالى است که براى ((عالم بى عمل )) مى توان بیان کرد که سنگینى مسؤ ولیت علم را بر دوش دارد بى آنکه از برکات آن بهره گیرد. و افرادى که با الفاظ قرآن سر و کار دارند، ولى از محتوا و برنامه عملى آن بى خبرند، مشمول همین آیه اند. این احتمال نیز وجود دارد که ((یهود)) با شنیدن آیات نخستین این سوره و مانند آن که از موهبت بعثت پیامبرصلى اللّه علیه و آله و سلّم سخن مى گوید، گفته باشند که ما نیز اهل کتابیم ، و مفتخر به بعثت ((حضرت موسى کلیم )) هستیم ، قرآن در پاسخ آنها مى گوید: چه فائده ؟ که دستورهاى ((تورات )) را زیر پا نهادید و آن را در زندگى خود هرگز پیاده نکردید.
ولى به هر حال هشدارى است به همه مسلمانان که مراقب باشند سرنوشتى همچون یهود پیدا نکنند، این فضل عظیم الهى که شامل حال آنها شده ، و این ((قرآن مجید)) که بر آنها نازل گردیده ، براى این نیست که تنها در خانه ها خاک بخورد، یا به عنوان ((تعویذ چشم زخم )) حمایل کنند، یا براى حفظ از حوادث به هنگام سفر از زیر آن رد شوند، یا براى میمنت و شگون خانه جدید همراه ((آیینه )) و ((جاروب )) به خانه تازه بفرستند، و تا این حدّ آن را تنزّل دهند، و یا آخرین همّت آنها تلاش و کوشش براى تجوید و تلاوت زیبا و ترتیل و حفظ آن باشد، ولى در زندگى فردى و اجتماعى کمترین انعکاسى نداشته باشد و در عقیده و عمل از آن اثرى به چشم نخورد)).⁽⁴²²⁾
عالم بى عمل  
((بدون شک تحصیل علم ، مشکلات فراوانى دارد، ولى این مشکلات هر قدر باشد در برابر برکات حاصل از علم ناچیز است ، بیچارگى انسان روزى خواهد بود که زحمت تحصیل علم را بر خود هموار کند، امّا چیزى از برکاتش عائد او نشود، درست بسان چهارپایى است که سنگینى یک بار کتاب را به پشت خود احساس مى کند، بى آنکه از محتواى آن بهره گیرد)).⁽⁴²³⁾
در بعضى از تعبیرات ، عالم بى عمل به ((ابر بى باران ))، و ((درخت بى ثمر)) و ((کمان بى زه )) (یعنى تفنگ بى فشنگ ) تشبیه شده است ، چنانکه گفته اند:
((اَلْعِلْمُ بِلا عَمَلٍ ،کَالسَّحابِ بِلا مَطَرٍ وَکَالشَّجَرِ بِلا ثَمَرٍ وَکَالْقَوْسِ بِلا وَتَرٍ)) و مانند این تشبیهات که هر کدام بیانگر گوشه اى از سر نوشت شوم عالم بى عمل است .
سعدى در این باره مى گوید:
((دو کس رنج بیهوده بردند و سعى بى فایده کردند یکى آنکه گردکرد و نخورد و دیگر آنکه علم آموخت و عمل نکرد)).⁽⁴²⁴⁾
((هر که علم خواند و عمل نکرد بدان ماند که گاو راند و تخم نیافشاند)).⁽⁴²⁵⁾
اصولاً از بعضى از روایات استفاده مى شود که عالم بى عمل ، شایسته نام عالم نیست ، چنانکه رسول اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم مى فرماید:
((لا یَکُونُ الْمَرْءُ عالماً حَتّى یکُونَ بِعِلْمِهِ عاملاً؛⁽⁴²⁶⁾ انسان آنگاه عالم است که به علمش عمل کند)).
امام على علیه السّلام مى فرماید:
((الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ ،فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ ،وَالْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فإِنْ اءَجابَهُ وَإِلاّ ارْتَحَلَ عَنْهُ؛⁽⁴²⁷⁾ علم با عمل تواءم است ، پس هر کس چیزى را مى داند، باید به آن عمل کند و علم فریاد مى زند و عمل را به سوى خود دعوت مى کند؛ اگر به او پاسخ مثبت داد از آن علم سود برده مى شود و الاّ، از آنجا کوچ مى کند)).
از امام سجادعلیه السّلام نیز روایت شده که مى فرماید:
(( وما العلم باللّه و العمل إ لاّ إ لفان مؤ تلفان ، فمن عرف اللّه خافه ، وحثّه الخوف على العمل بطاعة اللّه ، وإ نَّ اءرباب العلم و اءتباعهم الّذین عرفوا اللّه فعملوا له و رغبوا الیه )).⁽⁴²⁸⁾
((علم و عمل دو دوست صمیمى یکدیگرند، بنا بر این هر کس خدا را بشناسد از (مخالفت در برابر دستورات ) او مى ترسد، و همین ترس او را به عمل و اطاعت خدا وا مى دارد، و عالمان حقیقى کسانى هستند که خدا را به خوبى شناخته اند و به مقتضاى علمشان عمل مى کنند و به سوى او رغبت دارند)). چنانکه خداوند مى فرماید: (...إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ ا لْعُلَمََّؤُاْ...)⁽⁴²⁹⁾؛ ((همانا از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مى ترسند)).
امام صادق علیه السّلام نیز در مورد کلمه (ا لْعُلَمََّؤُاْ) فرمود:
((یعنى بالعلماء مَن صَدّق قوله فعله و مَن لم یصدق فعله قوله فلیس ‍ بعالم )).⁽⁴³⁰⁾
((عالم کسى است که گفتارش با عملش هماهنگ باشد و کسى که کردارش ‍ گفتارش را تصدیق نکند، عالم نیست )).
سعدى هم با اقتباس و استفاده از این آیات و روایات مى گوید:

علم چندانکه بیشتر خوانى

چون عمل در تو نیست نادانى

نه محققّ بود نه دانشمند

چارپایى بر او کتابى چند

آن تهى مغز را چه علم و خبر

که بر او هیزم است یا دفتر(431)

امام خمینى قدّس سرّه در این باره مى فرمود:
((علمى که تربیت در او نباشد، تزکیه در او نباشد، این علم فایده ندارد، همانطورى که اگر الاغ و حمار، اگر چنانچه الاغ به بار او کتاب باشد، هر کتابى باشد، کتاب توحید باشد، کتاب فقه باشد، کتاب انسان شناسى باشد، هر چه باشد، در بار او باشد و به دوش او باشد چطور فایده ندارد و آن حمار از او استفاده نمى کند، آنهایى هم که انبار علم در باطنشان هست و باطنشان تمام علوم را فرض کنید، تمام صناعات را، تمام تخصصات را داشته باشند، لکن تربیت و تزکیه نشده باشند، آنها هم آن علومشان براى آنها فایده ندارد بلکه بسیارى از اوقات مضر است ...
چه بسا عالمانى که براى بشر تباهى هدیه مى آورند، آنها از جهال بدتر هستند و چه بسا متخصصانى که براى بشر هلاکت ایجاد مى کنند، تباهى ایجاد مى کنند، آنها از مردم عامى بدتر هستند ضررشان بیشتر است ، همان است که قرآن فرمود که ((کمثل الحمار)) و از آن هم بالاتر اینکه موجب صدمه به دیگران مى شود...
میزان علم را خداى تبارک و تعالى به وسیله انبیا ذکر فرموده است و واقع مطلب همین است که ((العلم نورٌ)) علم نورى است که خدا در قلوب مردم او را وارد مى کند، اگر نورانیت آورد، براى انسان این علم است و اگر چنانچه حجاب شد براى انسان ، آن علم نیست ، آن حجاب است ((العلم هو الحجاب الاکبر)).⁽⁴³²⁾
البتّه همان گونه که علم بى عمل بى فائده ، بلکه مضرّ است ، عمل بدون علم نیز بى ثمر است .
چنانکه پیامبر گرامى اسلام در این باره مى فرمایند:
((مَن عَملَ على غیرِ عِلمٍ کان ما یفسده اءکثر مّما یصلح ؛⁽⁴³³⁾ هر کس بدون علم عمل نماید، فسادش بیشتر از اصلاح است )).
صاحب کتاب ((تفسیر امثال القرآن )) در ذیل تمثیل آیه مورد بحث مى نویسد:
((امروزه که اغلب مردم از معنویّات رو بر تافته و بیشتر به مادّیات و عوامل ظاهرى روى آورده اند، مرسوم چنین است : که در منازل یکى از وسائل مبلمان و زینت سالنها و ویترن هائى است زیبا که در آن دوره هایى از کتابهاى نفیس از قبیل تفاسیر قرآن مجید، دائرة المعارف ، کتابهاى لغت به زبانهاى مختلف با قطعهاى برابر و جلدهاى رنگارنگ چیده شده ، بدون آنکه صاحبان خانه ها و ساکنان منازل توانایى علمىِ استفاده از آن را داشته باشند و یا آن که مختصر اشتیاقى براى مطالعه آنها نشان دهند. این کتابهاى مفید که در حقیقت محبوس ‍ شده و دیگران هم که سواد کافى و علاقه براى خواندن آنها را دارند از توفیق مطالعه آنها محرومند و فقط براى خود نمایى و تظاهر تهیه شده است )).⁽⁴³⁴⁾