علم و عمل

به عمل در بهشت نتوان شد که عمل با ایمان را قبول کنند و جز به فضل و رحمت او مردمان ایمان قبول نکنند. پس دنیا و عقبی و ایمان و اسلام همه ازفضل او دارند.

علم بی‏عمل، سقیم است و عمل بی‏علم عقیم است و علم با عمل دُرّ یتیم است. علم بی‏عمل دیوانگی است و عمل بی‏علم بیگانگی است. علم که امروز تو را از معاصی باز ندارد و در طاعت نیارد، فردا تو را از آتش دوزخ هم باز ندارد. پس در عمل جهد کن و در جهد نظاره‏ی فضل کن. جمال فضل او را در آینه‏ی حسن عمل بتوان دید. هرچند که آینه صاف‏تر و فراخ‏تر و بزرگ‏تر جمال درو روشن‏تر توان دید و بیشتر توان دید. این حدیث اشارت نه بدان می‏کند که تو در عمل سستی کنی بلکه اشارت بدان می‏کند که تو خود را بدین طریق در فضل و رحمت او گم کنی.

زشتی افعال خود را به نیکویی اعمال زایل کن که به آتش دوزخ زایل نباید کرد تا جمال فضل و رحمت در حُسن اعمال پیدا آید و راه بهشت بر تو گشاده آید تا به دید غرقابی خود در فضل او درآیی در بهشت که سرای اهل فضل و رحمت است، چنانکه رفت.

نیک شو

نیک شو تا به نیکان پی بری. ملازم امر باش تا از این درد برخوری. اعتقاد خوب را گنج بی‏زوال دادن؛ دلیل راه، علم را دان. سرمایه‏ی عمر خود، توحید را دان.

خود را چون بشناختی، بزرگ طاعتی دان... دل خویش را بازیچه‏ی دیو مساز، دل را پاک دار تابه مراد برسی. به عیب خود بینا باش تا به جایی رسی. مکن کاری که نباید کرد. چیزی مگو که عذر باید خواست. بنده‏ی حرص مباش. خفته‏ی غفلت مشو.از گناه لاف مزن. از درویش مترس. نفس را از برای مال پاپمال مکن.

عنایت و غنیمت

ای طالب! قول خود را از راستی باز مگیر. بدترین عیبی بسیار گفتن را دان. عمر را به نادانی به آخر مرسان. عمر را عنایت دان. تندرستی را غنیمت شمر. اجل را در هیچ حال فراموش مکن.

آن گاه بترس که ایمن باشی. وقتی را که در آنی هیچ بَدَلی مشناس و به ناز دار و درکار باش. جمع مال را وبال دان و خرج ناکردنش ادبار دان، توانگری مطلق خرسندی را دان. رضا دادن به فساد، سَر معصیت‏ها دان، تن را در دریاهای هوا و آرزو غرقه مکن تا بتوانی نیاز خود را با خلق عرضه مکن.

دوستی دل‏ها

ای طالب! بلا را به صدقه دفع کن در جایی که باشی گستاخ مباش که خدای توست. خود را اسیر شهوت مساز. از محبت فرومایگان پرهیز کن. دوستی دل‏ها را از خاموشی و کم آزاری دان. سود هر دو جهان در صحبت دانایان شناس. بر نیکوکاران بهانه جوی مباش. در زاهدی که جاهل باشد، اعتقاد مکن. از فرمان برداری نفس حذر کن. از نادانان اگر دانایی حذر کن. تن را مراد مده که بسیار خواهد. عاقلان را دانا و بینا شمر. نادان را زنده مشمر.

صدر ابرار

ای طالب! آنچه ننهاده‏ای برمدار، تا کرده به کرده منگار. چون جاه و مال یابی، از خویشان باز مدار. اگر خواهی که توانگر شوی، امانت نگاه دار، عفو را از هیچ سزاواری دریغ مدار. گنه را از زیردستان و بندگان درگذار. پیران حرمت دیده را حرمت دار. خویشان درویش را دل خوش دار. از آموختن علم عار مدار. نهان خود را بهْ از آشکار دار. عمر را از برای پرستش و عبادت او دار.

قرآن را امام دار و نماز و روزه و حج و زکات را بگزار تا از این در برآیی به صدر ابرار.

کشت اعمال

هر که خود را به دست شیطان داد، خود را ضایع گذاشت. لاجرم هر روز جز زحمت و محنت در صورت و معنی به او روی نمی‏آرد و او را در گرداب بلا می‏گرداند.در تخم نگر که چه می‏پاشی، هم در جوانی و هم در پیری.

در جوانی چه کشتی که در پیری بدْروی؟ در پیری چه کاری که در آخرت، بر آن برداری؟

تبیان