قرآن کریم کتابی آسمانی، وحی منزل، کلام خدا و راهنمای مؤمنان است.
این کتاب آن قدر با عظمت و ارزشمند است. که آخرین پیامبر عهده دار تفسیر و تبیین آن شدند و پس از ایشان اهل‌بیت، که عِدل قرآن معرفی شده‌اند، عهده دار چنین امر مهمی شدند. امام رضا علیه السلام که یکی از همان مفسران واقعی قرآن بودند، در طول زندگی پر برکتشان عنایت بسیار ویژه‌ای به این راهنمای بزرگ داشته اند و علاوه بر استفاده‌ای که در بعد شخصی و فردی از آن داشته اند در ابعاد دیگر نیز بهره‌های فراوانی از این کتاب گرفته اند و به دیگران انتقال داده اند. این نوشتار به ترسیم گوشه‌ای از سیمای قرآنی آن بزرگوار می‌پردازد.

1.قرآن در زندگی امام رضا علیه السلام
عشق فراوان امام رضا علیه السلام به کتاب خدا ایشان را بر آن داشت تا نخست در زندگی فردی‌شان از آن بهره ببرند. نه زمان برای ایشان مطرح بود و نه مکان و نه روز و شب که موارد زیر بهترین گواه این مدعا است:

هر سه روز یک بار ختم قرآن
«ابوذکوان» عشق زائد الوصف امام رضا علیه السلام به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است:
حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کردند و آنگاه می فرمودند: «اگر می‌خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می‌توانستم «اما نخواستم چنین کنم.» زیرا در موقع تلاوت به هر ایه که می‌رسیدم در آن فکر و اندیشه می‌کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می رسانم.»[1]

قرآئت قرآن در بستر خواب
 عشق فراوان امام رضا علیه السلام به این کتاب آسمانی ایشان را بر آن داشت تا علاوه بر روز، در شب نیز قرآن بخوانند و حتی ایات زیادی را در آستانة خواب و در رختخواب تلاوت می‌کردند.
«رجاء بن أبی الضحّاک» که گزارشی از سفر امام داده است، چنین گوید:
امام به هنگام خواب در رختخواب خویش فراوان قرآن می‌خواندند و هرگاه به آیه‌ای می‌رسیدند که در آن یادی از بهشت یا جهنّم آمده بود، گریه می‌کردند و از خداوند بهشت را درخواست می‌نموده اند و از آتش جهنم به او پناه می‌بردند.[2]

هزار ختم قرآن در یک پیراهن

«شیخ طوسی» در کتاب امالی به سند خود از علی بن علی فرزند برادر دعبل خزاعی نقل کرده که در سال 198 ق. همراه برادرم «دعبل» خدمت امام رضا علیه السلام رسیدیم و تا پایان سال 200 ق. در محضر ایشان اقامت داشتیم و سپس به قم رفتیم. بعد از آن که امام رضا علیه السلام به برادرم «دعبل» پیراهن پشمینة سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود، هدیه کردند، همچنین به او درهم‌هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود، مرحمت نمودند، به او فرمودند:
« ای دعبل به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت. و به او یادآور شدند: از این پیراهن به خوبی محافظت کن که من در این پیراهن هزار شب هزار رکعت نماز خوانده‌ام و هزار مرتبه قرآن را در آن ختم کرده‌ام».[3]

قرائت سُوَر گوناگون در نماز

 امام رضا علیه السلام در نمازهای واجب و مستحب در شب و روز از سوره‌های متنوع و گوناگونی استفاده ‌فرموده و قرائت می‌کردند.
«رجاء بن أبی الضحاک» که در سفر امام از مدینه تا مرو همراه آن حضرت بوده، در گزارشی مفصل به این مسأله اشاره کرده است:
امام رضا علیه السلام در اول ظهر شش رکعت نماز مستحبی می‌خواندند که پس از سوره حمد سوره‌های یا ایها الکافرون و قل هو الله احد را می‌خواندند و در دو رکعتی که پس از نماز جعفر طیار می‌خواندند از سوره‌های ملک و هل أتی استفاده می‌کردند. و همچنین در رکعت وتر سوره‌های قل أعوذ برب الفلق و قل أعوذ برب النّاس را تلاوت می‌فرمودند و در نمازهای واجب خویش پس از سوره حمد از سوره‌های انا انزلناه فی لیلة القدر و همچنین در ظهر جمعه سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه سوره سبّح و در نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد سوره غاشیه را تلاوت می‌فرمودند.[4]

2. اذکار امام پس از تلاوت برخی سوره‌ها

محدّثان و راویان حدیث نقل کرده اند که امام رضا علیه السلام پس از تلاوت برخی آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره‌های قرآن به طور آهسته یا بلند جملاتی را بر زبان جاری می‌کردند که بخشی از آنها را «رجاء بن أبی الضحاک» برای ما نقل کرده است.
وی می‌گوید: امام رضا علیه السلام در تمام نمازهای خویش در شبانه روز «بسم الله الرحمن الرحیم را بلند می‌گفتند و هرگاه آیة «قل هو الله أحد» را تلاوت می‌کردند، پس از آن آهسته می‌گفتند: الله أحد و هر گاه سوره توحید را به پایان می‌رساند سه مرتبه می‌فرمود: «کذلک الله ربّنا».
و اگر سوره جحد را می‌خواندند آهسته می‌فرمودند: یا ایهاالکافرون، و وقتی از تلاوت سوره فارغ می‌شدند می‌فرمودند: «ربی الله و دینی الاسلام».
و هرگاه سوره والتین والزیتون را تلاوت می‌کردند در پایان می‌فرمودند:« بلی و أنا علی ذلک من الشاهدین». و هرگاه سوره لااقسم بیوم القیامة »را تلاوت می‌کردند در پایان می‌فرمودند :
« سبحانک اللهم بلی. و به هنگام تلاوت سوره جمعه می‌فرمودند: «قل ما عند الله خیر من اللهو و من التجارة للذین اتقوا والله خیر الرّازقین».
و هرگاه از سوره حمد فارغ می‌شدند می‌فرمودند:« الحمد لله ربّ العالمین، و اگر سوره «سبّح اسم ربک الأعلی». و نیز اگر به ایه «یا ایهاالذین آمنوا» می‌رسیدند، آهسته می‌فرمودند: «لبیک اللهم.»[5]

3. تکیه گاه کلام امام رضا علیه السلام

امام رضا علیه السلام در تمام زمینه‌ها و مسائل دینی و علمی و عقیدتی و فقهی از این کتاب آسمانی و این منبع پر فیض الهی کاملاً بهره ‌می‌بردند. و در هر سخن یا بیان به کلام الله مجید تکیه میکنند. صدوق در امالی از «ابوذکوان» از «ابراهیم بن ابی‌العباس» نقل کرده که می‌گفت: ندیدم چیزی را از امام رضا علیه السلام بپرسند که جوابش را ندانند؛ بلکه جواب همه چیز را می‌دانستند و نیز داناتر از ایشان به زمان خویش را هرگز مشاهده نکردم.
مأمون پیوسته با پرسشهای گوناگون خود، امام را می‌آزمود. اما ایشان به همه پرسشهای وی جواب می‌دادند. تمام گفته‌های امام رضا علیه السلام و پاسخ‌های وی برگرفته از قرآن کریم بود.
[6]